Η επαρχία (καζάς) Γρεβενών του νομού (μουτεσαριφλίκ) Σερβίων, κατά την όψιμη τουρκοκρατία, υπήχθη, μετά την απελευθέρωση (1912), στον σχηματισθέντα νομό Κοζάνης του ελληνικού βασιλείου. Ημιορεινή ή ορεινή σ’ όλη της την έκταση ήταν παντελώς απομονωμένη από τη λοιπή επικράτεια λόγω έλλειψης υποδομών, που θα διευκόλυναν την ανάπτυξη του τόπου, αλλά και την εξυπηρέτηση των αναγκών των κατοίκων της. Προβληματική ήταν η επικοινωνία ακόμη και με την Κοζάνη, την πρωτεύουσα του νομού. Αυτή κατέστη προβληματικότερη, κατά τον Β΄ μεγάλο πόλεμο, λόγω ανατίναξης της γέφυρας επί του Αλιάκμονος. Όσο για την επικοινωνία με την Ήπειρο και τη Θεσσαλία ήσαν ανύπαρκτες προ του πολέμου αυτού. Οι κάτοικοί της χρησιμοποιούσαν κατά τις μετακινήσεις τους προς τις περιφέρειες αυτές δρόμους, που είχαν χαραχθεί επί τουρκοκρατίας για την κίνηση των αγωγιατών. Η κίνηση των κοπαδιών για παραχείμαση στη Θεσσαλία γινόταν με πορεία επί του εδάφους ακόμη και στις αρχές της δεκαετίας του 1960! Όσο για την κίνηση προς τη Θεσσαλονίκη, πόλη με την οποία συνδεόταν για πολλούς λόγους οι κάτοικοι της επαρχίας, αυτή εξυπηρετείτο με φορτηγά οχήματα με διανυκτέρευση στη Βέροια, αν κατάφερναν να διαβούν επιτυχώς, χωρίς αβαρία δηλαδή, τη φοβερή Καστανιά του Βερμίου!Αλλά και η κάθοδος στην Κοζάνη με τα πρώτα λεωφορεία των 24 θέσεων, που ετέθησαν σε κυκλοφορία στις αρχές της δεκαετίας του 1950, ήταν δοκιμασία. Θα κατάφερναν οι κάτοικοι των χωριών, που τότε έσφυζαν από ζωή, μετά την τακτοποίηση της υπόθεσής τους, διοικητικής φύσεως ή υγείας, να επανέλθουν στην οικία τους ή θα διανυκτέρευαν στα Γρεβενά, φιλοξενούμενοι κάποιου συγγενούς ἠ του τέκνου τους, που φοιτούσε στο Γυμνάσιο σε στενόχωρο δωμάτιο υγρό και ανθυγιεινό;
Καθώς το κέντρο λαμβάνει πάντοτε τη μερίδα του λέοντος από τις κρατικές χορηγίες, ήταν αναπόφευκτο η έδρα του νομού να βρίσκεται σε πλεονεκτική θέση. Όχι μόνο λόγω της αλματώδους ανάπτυξης της ΔΕΗ, με την αξιοποίηση του λιγνίτη, αλλά και λόγω της άνισης κατανομής των κονδυλίων. Πού να εύρισκαν το δίκαιό τους τα Γρεβενά, ο «φτωχός συγγενής» γνωστός ως τόπος εκτοπισμού αντιφρονούντων; Και όμως έγινε το «θαύμα»! Ως τέτοιο θεωρώ το επίτευγμα να ιδρυθεί νομός Γρεβενών. Φαίνεται εκ πρώτης όψεως λογικό, αν θεωρηθεί ότι συνέβαλε καθοριστικά στην ίδρυσή του η στενότατη σχέση του επί σειρά τετραετιών πολιτευτού και βουλευτού του νομού Κοζάνης, του μακαριστού Κωνσταντίνου Ταλιαδούρη με τον πρωθυπουργό, μετά τις εκλογές του 1964, Γεώργιο Παπανδρέου. Στους πανηγυρισμούς για το επίτευγμα, δεν εξετάσαμε και ελάχιστα έχουν γραφεί για τις έντονες αντιρρήσεις, που είχαν εκδηλώσει πολιτευτές του ιδίου κόμματος με συμφέροντα στην Κοζάνη. Ασφαλώς δεν ήταν διόλου εύκολο στον πρωθυπουργό να κάμψει τις αντιρρήσεις τους. Άλλωστε το πολιτικό κόστος από την απόσπαση της επαρχίας Γρεβενών από τον νομό Κοζάνης ήταν μεγαλύτερο από το πολιτικό όφελος, που θα προέκυπτε. Και αυτό το γνώριζε ο πρωθυπουργός. Και όμως έκανε το χατίρι στον πρώτο βουλευτή Γρεβενών, βέβαια μετά τις εκλογές που είχαν προηγηθεί.
Η διεκδίκηση ίδρυσης νομού Γρεβενών είχε αρχίσει το 1960 με τη σύσταση επιτροπής αγώνα. Η απάντηση της τότε κυβέρνησης στο αίτημα της επιτροπής ήταν κατηγορηματικά αρνητική. Ακολούθησαν συνάξεις, κλείσιμο καταστημάτων σε ένδειξη διαμαρτυρίας και σύνταξη ψηφίσματος (3.9.1961). Το θέμα ίδρυσης νομού Γρεβενών απασχόλησε τον Κώστα Ταλιαδούρη ευθύς μετά την ανάληψη των καθηκόντων του στο Υπουργείο Βορείου Ελλάδος. Αρχές Μαρτίου κατήλθε στην Αθήνα για το θέμα αυτό και εξασφάλισε την υπόσχεση του αρμοδίου υπουργού για την τακτοποίηση του θέματος, παρά τις αρχικές επιφυλάξεις του εκ του φόβου ότι παρόμοιο αίτημα θα υπέβαλλαν εκπρόσωποι και άλλων επαρχιών. Αρχές Σεπτεμβρίου 1964 το νομοσχέδιο περί ιδρύσεως νομού Γρεβενών ήταν έτοιμο. Σύμφωνα με αυτό η περιοχή της Δεσκάτηςπροσαρτάτο στον υπό ίδρυση νομό. Στις 14.10.1964 η Βουλή των Ελλήνων υπερψήφισε το νομοσχέδιο. Ο νομός Γρεβενών ήταν γεγονός.
Ποιο το όφελος, που προέκυψε για την επαρχία – νομό Γρεβενών; Μεγάλο. Μάλιστα πρέπει να συσχετισθεί αυτό με την υπουργοποίηση, για διάστημα (Φεβρουάριος 1964-Ιανουάριος 1965), του Ταλιαδούρη.Θα αναφέρω επιγραμματικά τις σημαντικές πρώτες ενέργειές του. Α) Παρέμβαση στο Υπουργείο δημοσίων Έργων για την εκπόνηση μελέτης και την κατασκευή οδού Γρεβενών – Μετσόβου με άμεση χρηματοδότηση εντός του 1964 με ποσόν του 10% του προϋπολογισμού του έργου. Με δύο εργολαβίες άρχισε η κατασκευή των 11,4 πρώτων χιλιομέτρων. Το επίτευγμα δεν ήταν ασήμαντο, καθώς σοβαροί εθνικοί λόγοι επέβαλαν τη σύνδεση Μακεδονίας – Ήπείρου μέσω Κόνιτσας. Κατά το επόμενο έτος, την κατασκευή 4,6 χλμ ανέλαβε η ΜΟΜΑ και η κατασκευή άλλων 14,3 χλμ ανετέθη σε εργολάβο. 30,4 χλμ σε σύνολο 64, μέχρι το Μέτσοβο κατασκευάστηκαν. Είχε απομείνει όμως το δυσκολότερο τμήμα από Κρανιά προς Μέτσοβο. Παρήλθαν αρκετάακόμη έτη για την ολοκλήρωσή του. Πάντως η απομόνωση των οικισμών επί της οδού από την έδρα του νέου νομού είχε αρθεί.Β) Παρέμβαση στο Υπουργείο Δημοσίων Έργων για την κατασκευή γέφυρας επί του Αλιάκμονα για την ευχερή προσπέλαση των κατοίκων των νοτίων Βεντζίων προς τα Γρεβενά. Η γέφυρα (Αγάπης) εγκαινιάστηκε την 24.10.1965. Ακολούθησαν ενέργειες για την ασφαλτόστρωση επαρχιακών οδών στην περιοχή αυτή.Γ) Διάθεση κονδυλίων ύψους 12.640.000 δρχ για τη βελτίωση των δασικών οδών του ορεινού όγκου, μέχρι την παράδοση του υπουργείου (5.1.1965). Γ) Σχηματισμός φυτωρίου δενδρυλλίων στα Γρεβενά, εγκιβωτισμός του Αυλίτη ποταμού, κατασκευή της γέφυρας προς το «Καστράκι» και συνέχιση της δενδροφύτευσης στους λόφους νοτίως της πόλεως προς συνέχιση του έργου του μακαριστού δασκάλου Θεοδώρου Θεοδωρίδη, μεγάλου ευεργέτη. Δ) Παρέμβαση στη διοίκηση του ΟΤΕ, μετά την ίδρυση του νομού, για αναβάθμιση των υπηρεσιών του με την κατασκευή νέου κτιρίου, την αυτοματοποίηση των τηλεφωνικών συνδέσεων και τη σύνδεση της Δεσκάτης με τα Γρεβενά. Η κατασκευή του κτιρίου δημοπρατήθηκε το 1966. Με την αποπεράτωσή του ο νομός Γρεβενών απέκτησε τον τηλεφωνικό κωδικό 24620. Ε). Έγκριση από τη Βουλή του κανονισμού λειτουργίας του κρατικού θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Ευθύς άρχισαν οι θερινές περιοδείες του θιάσου και ο λαός των Γρεβενών είχε την ευκαιρία να δει στο υπαίθριο θέατρο παραστάσεις κλασικού ρεπερτορίου, τις οποίες ερμήνευαν σπουδαίοι ηθοποιοί.
Μετά από τριετία επιβλήθηκε η δικτατορία στη χώρα μας. Κατά τη μεταπολίτευση, ο λαός του νομού δεν έκρινε απαραίτητο να τον τιμήσει με την ψήφο του, ώστε να καταστεί ο πρώτος εκλεγμένος βουλευτής Γρεβενών. Είχε επικρατήσει πόλωση, που εν μέρει συνεχίζεται, και άλλοι πιστεύουν ότι μεταξύ των κομματικών σχηματισμών υπάρχει τρομακτικό ιδεολογικό χάσμα, ενώ άλλοι πιστεύουν ότι τα κόμματα είναι όπως οι ποδοσφαιρικές ομάδες. Πώς οι οπαδοί να τις εγκαταλείψουν. Ασφαλώς και θα πικράθηκε ο ιδρυτής του νομού, όμως δεν αποστασιοποιήθηκε από του να ενδιαφέρεται για την προκοπή του τόπου. Απόδειξη τρανή η πτέρυγα στο τότε νοσοκομείο, που έφερε το όνομα της συζύγου του Αλεξάνδρας, αφού ήταν δωρεά του ζεύγους Ταλιαδούρη. Με μεγάλη χαρά είχα σπεύσει στην παράκλησή του να υπογράψω τα ηλεκτρομηχανολογικά σχέδια, άρτι τότε αποφοιτήσας από το Πολυτεχνείο. Αλήθεια,υπάρχει σκέψη αξιοποίησης του κτιρίου ή θα αφεθεί για χρήση από εξαρτημένους από ουσίες;
Η πόλη πάντως τον τίμησε εκφράζοντας την ευγνωμοσύνη της μέσω του Δήμου Γρεβενών, στήνοντας μάλιστα δύο προτομές του και με ονοματοδοσία κεντρικής οδού. Και το κτίριο του διοικητηρίου του μέχρι πρότινος νομού φέρει το όνομα του αγωνισθέντος για την ίδρυσή του. Καλά αυτά, αλλά πρέπει να συνοδεύονται από πράξεις μίμησης του δραστήριου και φιλοπάτριδος πολιτικού του τόπου.Ο πρώην νομός και σήμερα περιφερειακή ενότητα της περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας φθίνει, φθίνει σε βαθμό άκρως ανησυχητικό, τόσο πληθυσμιακά, όσο και αναπτυξιακά. Και δεν οφείλεται πλέον αυτό στην απομόνωσή του. Η Εγνατία οδός κατέστησε τα Γρεβενά προάστιο της Θεσσαλονίκης και των Ιωαννίνων. Ο οδικός άξων Ε65 θα τα φέρει πιο κοντά και στην πρωτεύουσα. Μήπως όμως η άρση της απομόνωσης ήταν και προτροπή για φυγή των κατοίκων προς τα μεγάλα αστικά κέντρα; Η ανάπτυξη του ορεινού όγκου για τον εναλλακτικό τουρισμό υπήρξε χωρίς προγραμματισμό και κατέληξε σε αδιέξοδο. Η πρωτογενής παραγωγή τείνει να εγκαταλειφθεί, ενώ, προπολεμικά έσφυζε εδώ τόσο η κτηνοτροφία όσο και η σιτοκαλλιέργεια! Βαρύνουν τη δυσμενή εξέλιξη αποκλειστικά οι επιλογές των κυβερνήσεων υπό τις εντολές της ΕΕ ή μέρος ευθύνης βαρύνει και τους τοπικά εκλεγμένους άρχοντες; Συνέδριο, στο οποίο ειδικοί θα αναπτύξουν το θέμα ίσως διαλευκάνει το μείζον αυτό ζήτημα. Ο τουρισμός εξαρτάται από το βιοτικό επίπεδο των κατοίκων της χώρας. Σε περιόδους οικονομικής δυσπραγίας η στροφή προς την πρωτογενή παραγωγή είναι επιτακτική ανάγκη. Αυτή όμως πρέπει να συνδυαστεί με την καθετοποίησή της. Κατά την τουρκοκρατία τα κτηνοτροφικά προϊόντα της Σαμαρίνας εξάγονταν στην Ιταλία!
Η ανάγκη είναι αυτή που θα φέρει πίσω στη γενέθλια γη κάποιους απ’ εκείνους, που επέλεξαν τη μετακίνηση στα μεγάλα αστικά κέντρα, και κάποιουςαπό τους απογόνους τους. Πολλοί θεωρούν απίθανο να συμβεί αυτό. Επειδή όμως δεν είναι μόνο η φύση, που μισεί το κενό, αλλά και η κοινωνία, πιθανόν να εγκατασταθούν στον τόπο, στο εγγύς μέλλον, αλλοεθνείς. Κανένα πρόβλημα, υποστηρίζουν κάποιοι. Υπάρχει όμως σημαντική διαφορά. Η χώρα μας διατρέχει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε χώρο, καθώς για τους εποίκους η θυσία των Ζιακαίων, του μητροπολίτου Αιμιλιανού και η προσφορά του Κώστα Ταλιαδούρη δεν θα σημαίνουν απολύτως τίποτε, ακόμη και αν τις διδάσκονται στο σχολείο. Ο νομός, με δύο βουλευτικές έδρες κατά την ίδρυσή του και με μία πλέον, έχει πολλά τα χαρακτηριστικά του φθίνοντος, αν όχι του θνήσκοντος. Διορθώνω η περιφερειακή ενότητα πλέον, καθώς επήλθε μετονομασία σε σχεδιασμούς επί χάρτου πορείας προς την ποθούμενη ανάπτυξη, που ίσως βραδύνει πολύ να έλθει.
Η οργάνωση της εκδήλωσης την παραμονή της απελευθέρωσης της πόλης από τον οθωμανικό ζυγό είναι καλό σημάδι αλλά και αφορμή για στοχασμό επάνω στη ρήση: Το να διατηρήσεις την ελευθερία είναι δυσκολότερο από το να την αποκτήσεις.
Απόστολος Παπαδημητρίου
Ηλεκτρολόγος μηχανικός – συγγραφέας
