Το Σάββατο 19 Ιουλίου 2025, μετά το τέλος της Θείας Λειτουργίας, την οποία τέλεσε ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης Γρεβενών κ. Δαβίδ «Ἐπί σαλευθείσης Ἁγίας Τραπέζης», ακολούθησε σύμφωνα με το πρόγραμμα που είχε ανακοινωθεί, επιστημονική ημερίδα εντός του Ιερού της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγία) Σαμαρίνας, η οποία συνδιοργανώθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Γρεβενών και την Επιστημονική Εταιρία Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων (ΕΕΜΠΒ) με θέμα: «Η Μεγάλη Παναγία και οι ζωγράφοι της Σαμαρίνας», ως εξής:
Προηγήθηκε ένας σύντομος χαιρετισμός του Προέδρου της ΕΕΜΠΒ, Κωνσταντίνου Ντίνα, καθηγητή Γλωσσολογίας – Ελληνικής Γλώσσας και Διδακτικής της, ο οποίος ανέδειξε τον επιστημονικό χαρακτήρα της Εταιρίας, μέσα από την υλοποίηση ερευνητικών προγραμμάτων, τη διοργάνωση συνεδρίων και την έκδοση επιστημονικών εργασιών, με σεβασμό στην επιστημονική μεθοδολογία και τήρηση διεθνών προτύπων έρευνας, τόνισε τη διάθεση όλων των μελών της Εταιρίας για συνεργασία με την Ιερά Μητρόπολη σε θέματα ανάδειξης του πολιτιστικού αποθέματος της περιοχής και υπογράμμισε τον υψηλό συμβολισμό και την αξία της εκδήλωσης αυτής εντός του ιερού ναού.
Ο πρώτος ομιλητής, Μιλτιάδης Κωνσταντίνου, Ομότιμος Καθηγητής Θεολογικής Σχολής Α.Π.Θ., Άρχων Διδάσκαλος του Ευαγγελίου της Αγίας του Χριστού Μεγάλης Εκκλησίας ανέπτυξε το θέμα: Από τη Μικρή στη Μεγάλη Παναγία. Ο ρόλος της Παναγίας στο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο
Η Σαμαρίνα οριοθετείται από δύο εκκλησίες· την εκκλησία της Μικρής Παναγίας στην κορυφή του χωριού και την εκκλησία της Μεγάλης Παναγίας στη βάση του. Τα πανηγύρια των δυο αυτών εκκλησιών σηματοδοτούν και την αρχή και το τέλος του εκκλησιαστικού έτους. Αυτό σημαίνει ότι το λειτουργικό έτος αρχίζει και τελειώνει με μια γιορτή της Παναγίας, διαπίστωση που θέτει ίσως σε πολλούς έναν προβληματισμό σχετικά με τον ρόλο της Παναγίας στο σχέδιο του Θεού για τη σωτηρία του κόσμου. Το σχέδιο αυτό περιγράφεται αναλυτικά στις σελίδες της Παλαιάς Διαθήκης και έτσι κατά τους Εσπερινούς των αφιερωμένων στη μνήμη της Παναγίας γιορτών διαβάζονται διάφορα αποσπάσματα από τα βιβλία της, στα οποία η Εκκλησία είδε να προεικονίζεται το πρόσωπο της Παναγίας.
Ένας όμορφος ύμνος της Εκκλησίας συνοψίζει όλες σχεδόν τις προτυπώσεις της Παναγίας μέσα σε λίγες γραμμές:
Ἄνωθεν (= από παλιά) οἱ προφῆται
σὲ προκατήγγειλαν·
στάμναν, ῥάβδον, πλάκα,
κιβωτόν, λυχνίαν, ὄρος ἀλατόμητον,
χρυσοῦν θυμιατήριον καὶ σκηνήν,
πύλην ἀδιόδευτον, παλάτιον
καὶ κλίμακα καὶ θρόνον τοῦ βασιλέως.
Το περιεχόμενο του ύμνου αυτού αποτυπώνεται εικονογραφικά στην εικόνα της Θεοτόκου που βρίσκεται στο τέμπλο της εκκλησίας της Μεγάλης Παναγίας, έργο Σαμαριναίου ζωγράφου. Στο κέντρο της εικόνας εικονίζεται η Θεοτόκος με τον Ιησού ως μικρό παιδί στην αγκαλιά της και γύρω της διάφορα πρόσωπα της Παλαιάς Διαθήκης που κρατάνε στο χέρι τους ένα ειλητάριο ή κάποιο σύμβολο, που κατανοήθηκαν ως προτυπώσεις του ρόλου της Παναγίας στο σχέδιο του Θεού για τον κόσμο.
Ο δεύτερος ομιλητής, Νικόλαος Παπαγεωργίου, ιστορικός Τέχνης – Αρχαιολόγος, μέλος του Ειδικού Διδακτικού Προσωπικού στο Τμήμα Εικαστικών και Εφαρμοσμένων Τεχνών της Σχολής Καλών Τεχνών του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, ανέπτυξε το θέμα: Οι Σαμαριναίοι ζωγράφοι από τον 18ο στον 20ό αιώνα.
Παρουσίασε τους Σαμαριναίους ζωγράφους, την καλλιτεχνική τους δράση και τη συμβολή τους στην εξέλιξη της θρησκευτικής ζωγραφικής. Ο ομιλητής ανακοίνωσε μέρος μιας ευρύτερης εργασίας που αφορά στους ζωγράφους της Σαμαρίνας από τον 18ο αιώνα, όταν εντοπίζεται ο πρώτος ζωγράφος που υπογράφει δηλώνοντας τον τόπο καταγωγής του «εκ κώμης Σαμαρίνης», μέχρι και τις πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Μίλησε για τον ρόλο της μονής της Αγίας Παρασκευής στη διάδοση και ανάπτυξη της ζωγραφικής τέχνης αλλά και τη διαμόρφωση των «καλλιτεχνικών οικογενειών» που εμφανίζονται κατά τις πρώτες δεκαετές και συνεχίζουν καθ’ όλο τον 19ο αιώνα, διαμορφώνοντας μια ισχυρή τοπική καλλιτεχνική παράδοση. Μέσω της δράσης των «μελών των οικογενειών» ή και μεμονωμένων ζωγράφων παρακολουθούμε την εξέλιξή τους, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που διέπουν τη ζωγραφική τους και ορίζουν τις καλλιτεχνικές καταβολές του «οικογενειακού εργαστηρίου». Επίσης από το πλήθος των έργων που υπογράφουν, φορητές εικόνες ή τοιχογραφίες, μπορούμε να παρακολουθήσουμε την καλλιτεχνική δραστηριότητα των «οικογενειών» για δύο, τρείς και σε κάποιες περιπτώσεις και τέσσερις γενιές. Ενδεικτικό της ισχυρής καλλιτεχνικής παράδοσης που αναπτύχθηκε και διατηρήθηκε στη Σαμαρίνα αποτελεί το γεγονός ότι στους εκλογικούς καταλόγους της υποδιοίκησης Γρεβενών του 1914, στους εκλογείς της Σαμαρίνας 15 από αυτούς δηλώνουν ως επάγγελμα ζωγράφος.
Κλείνοντας την ημερίδα ο σεβασμιώτατος μητροπολίτης Γρεβενών κ. Δαβίδ τόνισε την μεγάλη πνευματική σημασία της τελετής που πραγματοποιήθηκε κατά τη διάρκεια της Θείας Λειτουργίας «ἐπί σαλευθείσης Ἁγίας Τραπέζης», ευχαρίστησε τους ομιλητές για τις πολύ σημαντικές ομιλίες τους και την Επιστημονική Εταιρία Μελέτης του Πολιτισμού των Βλάχων για τη συνδιοργάνωση της επιστημονικής ημερίδας.
